Hoe gaven lesbo’s en homo’s vorm aan hun leven in een tijd waarin er nog geen voorbeelden, rolpatronen en clichés waren, maar wel veel onderdrukking was?

Johan Meester beschrijft het leven van een aantal opmerkelijke lesbo’s en homo’s uit het verleden, vaak uit een literaire omgeving. Deze keer Natalie Clifford Barney.

 

"My queerness is not a vice, is not deliberate, and harms no one."

Aldus Nathalie Clifford Barney, de bekendste lesbienne van haar tijd. Zij stond model voor personages in boeken van Colette en Liane de Pougy. We komen haar tegen als Valérie Seymour in The Well of Loneliness van Radcliffe Hall; in Djuna Barnes’ Ladies Almanack is ze Dame Evangeline Musset, die “vrouwen in nood redt, wijsheid uitdeelt, en na haar dood tot heilige wordt verheven”.

 

De jonge Natalie


Nathalie Clifford Barney, geboren in 1876,  zou op haar twaalfde al hebben geweten dat ze lesbisch was en haar doel werd zoveel mogelijk vrouwen orgasmes te bezorgen. Monogamie vond ze onzinnig  en ze was daar open over; haar leven zag ze als een kunstwerk.

 

Sappho

Natalie wordt in zeer welgestelde familie in het Amerikaanse Dayton geboren. Zij en haar zuster hebben ouders met een slecht huwelijk en groeien op met gouvernantes. Op vijfjarige leeftijd wordt ze achterna gezeten door een groep kinderen. Een oudere man komt tussenbeide en neemt haar op z’n knie. Hij troost haar met een verhaal over een kleine prins: het is Oscar Wilde, op tournee in Amerika.

Natalie gaat in Frankrijk naar een kostschool met een lesbisch schoolhoofd. Ze wordt volstrekt tweetalig en schrijft en spreekt perfect achttiende-eeuws Frans. Parijs zou haar stad worden.

Sappho is haar grote voorbeeld en inspiratiebron: met haar eerste drie geliefden, Eva Palmer, Renée Vivien en Liane de Pougy, staat Sappho centraal. Natalie leert oud-Grieks om Sappho’s gedichten in het origineel te kunnen lezen en gaat zelfs naar Lesbos om een Sapfische School te stichten.

Liane de Pougy was een beroemde courtisane en de mooiste  vrouw van Parijs. Gekleed als liefdespage gaat Natalie bij haar langs, “door Sappho gezonden”. Liane is gevleid en ze beginnen een romance die tientallen jaren zal duren. Liane schrijft haar ervaringen op in de sleutelroman Idylle Saphique, die een enorm succes werd.

In 1900 publiceert Natalie de gedichtenbundel Quelques Portraits-Sonnets de Femmes die, 2500 jaar na Sappho, weer openlijk de liefde voor vrouwen bezingt. Haar vader koopt de hele oplage woedend op. Twee jaar later sterft hij en Natalie erft drie miljoen dollar, wat nu meer dan 100 miljoen dollar zou zijn: ze is vrij.

 

 

Natalie voor de Temple de l'Amitié

 

Académie des Femmes

Natalie woont aanvankelijk in Neuilly, maar na klachten over te uitbundig Sapfische taferelen in de tuin – Mata Hari zou eens naakt op een paard binnen zijn gereden – huurt ze een pavillon met tuin in de rue Jacob, hartje Parijs. Hier zou ze meer dan zestig jaar wonen.

In een hoek van de tuin staat een Dorische tempel, gewijd aan de vriendschap. Deze staat  aanvankelijk centraal op bijeenkomsten op de vrijdagmiddag: haar salon die zestig jaar zal bestaan. Er komen intellectuelen, schrijvers, componisten en veel lesbische dames uit vooral Frankrijk, Engeland en Amerika. Tijdens de Eerste Wereldoorlog organiseert ze een Vrouwen Vredesconferentie. Marcel Proust komt bij haar langs om meer te weten te komen over lesbische cultuur, maar is te nerveus om het ter sprake te brengen. Er worden recitals gegeven, Radclyffe Hall leest voor uit de Well of Loneliness, Gertrude Stein wordt gefêteerd en er wordt natuurlijk uitbundig geflirt.

Ze vormt de Académie des Femmes, als tegenhanger van de geheel uit mannen bestaande Académie Française. Enkele leden zijn: Djuna Barnes, Mina Loy, Elisabeth de Gramont, Colette, Gertrude Stein, Radclyffe Hall, Janet Flanner; later behoren ook Marguerite Yourcenar en Françoise Sagan ertoe.

Natalie is gevat en ontdekt haar gave voor epigrammen die ze uiteindelijk publiceert als ‘Pensées’ in diverse boeken.

Naast alle kortere verhoudingen heeft ze een aantal langdurige relaties. Die met schilderes Romaine Brooks bestrijkt meer dan vijftig jaar. Ze laten twee villa’s  bouwen in Beauvallon die verbonden worden door een gemeenschappelijke eetkamer.

 

Natalie (rechts) en Romaine in 1935

 

Een andere zeer langdurige relatie en vriendschap heeft ze met Elisabeth de Gramont, hertogin van Clermont-Tonnerre; met haar stelt ze een soort partnercontract op. Ook met Dolly Wilde, de nicht van Oscar, heeft ze een langdurige verhouding. Dolly lijkt uiterlijk op haar oom en is net zo gevat. Maar evenals Renée Vivien worstelt Dolly met een drug- en alcoholverslaving, die haar fataal zal worden.

Al die gelijktijdige relaties leiden ook tot jaloezie en ruzies. Nog niet lang geleden is een manuscript van Natalie teruggevonden waarin ze een driehoeksverhouding beschrijft. Het is in het Nederlands vertaald als ‘De Derde Vrouw’.

 

Oorlog en vrede

De Tweede Wereldoorlog brengt Natalie met Romaine door in de buurt van Florence. Na de oorlog  keert ze terug in de rue Jacob en de salon op vrijdag wordt hervat. Ster van de vrijdag wordt de jonge Truman Capote. Hij beschrijft hoe hij eens met Natalie meegenomen wordt naar het atelier van Romaine: daar ziet hij portretten hangen van alle beroemde lesbiennes; hij noemt het de ‘ all-time ultimate gallery of famous dykes’. 

 


De salon met Romaine’s portretten van Natalie (rechts) en Elisabeth de Gramont

 

Romaine blijft in Zuid-Frankrijk en Natalie brengt daar de winters door. Ze lijken samen oud te worden. Maar in 1956, als ze tachtig is, ontmoet Natalie in Nice Janine Lahovary, oud 56 jaar en getrouwd. Het wordt haar laatste grote liefde en veroorzaakt de ultieme verwijdering tussen haar en Romaine. Janine trekt in bij Natalie in de rue Jacob. Een van de laatste salons wordt in 1968 gehouden, als om de hoek studenten barricades opwerpen. Kort daarvoor wordt ze geïnterviewd. Klik hier om het gesprek te zien.

De eigenaar probeert haar uit het huis te zetten en doet niets aan onderhoud. De woning en de tempel vervallen bijna tot ruïnes. Uiteindelijk verhuist Natalie naar een hotel.

In 1980 wordt Marguerite Yourcenar als eerste vrouw toegelaten tot de Académie Française. Natalie maakt dat niet meer mee: ze is in 1972 gestorven. Ze wordt begraven naast het graf van Renée Vivien, met een foto van Romaine in de kist.

De begrafenis is op een vrijdag, een twintigtal mensen is aanwezig. Iemand merkt op dat dit haar laatste salonbijeenkomst is.